การดูดเสมหะในผู้ป่วย

การดูดเสมหะ หมายถึง การใช้สายยางดูดเสมหะที่สะอาดปราศจากเชื้อผ่านเข้าทางปาก จมูก หรืออุปกรณ์ที่ใส่เข้าไปในหลอดลมเพื่อนำเสมหะออกจากทางเดินหายใจ มีความจำเป็นสำหรับผู้ที่มีเสมหะเหนียวหรือปอดทำหน้าที่ลดลง ทำให้กลไกการไอไม่เป็นปกติ หรือผู้ที่ไม่สามารถไอขับเสมหะออกมาได้

วัตถุประสงค์

1. เพื่อขับเสมหะออกจากทางเดินหายใจส่วนบน
2. เพื่อกระตุ้นให้เกิดการไอขับเสมหะ
3. ป้องกันการสำลักสิ่งแปลกปลอมเข้าปอด
4. เพื่อการเก็บสิ่งส่งตรวจทางห้องปฏิบัติการ
5. เพื่อหาสาเหตุของเสียงปอดที่ผิดปกติ เช่น rhonchi (เสียงหายใจผิดปกติในขณะหายใจเข้าและออก) หรืออาการอื่นๆ ที่อาจเกิดจากการมีเสมหะคั่งค้าง

ข้อดีของการดูดเสมหะ

ช่วยให้ผู้ป่วยหายใจได้สะดวกขึ้น ลดโอกาสเกิดภาวะพร่องออกซิเจนเนื่องจากการอุดกั้นของเสมหะ

ข้อบ่งชี้ของการดูดเสมหะ

จะทำการดูดเสมหะเมื่อผู้ป่วยมีอาการดังต่อไปนี้

1. หายใจเสียงดัง
2. กระสับกระส่าย
3. อัตราชีพจรและการหายใจเพิ่มขึ้น
4. เริ่มมีอาการเขียวคล้ำจากการขาดออกซิเจน
5. ช่องทางของการดูดเสมหะ มี 2 ช่องทาง

การดูดเสมหะทางจมูกและทางปาก

• การดูดเสมหะผ่านทางท่อหายใจทางจมูก (nasopharyngeal tube หรือ nasal airway) ซึ่งมีลักษณะเป็นท่อยาว ภายในกลวง ลักษณะของท่อโค้งและมีความยืดหยุ่นให้สามารถสอดใส่เข้าทางรูจมูกผ่านไปถึงโพรงจมูกด้านหลัง (nasopharynx) ได้สะดวก การดูดเสมหะผ่านทางท่อหายใจทางจมูกมักใช้ในกรณีผู้ป่วยขบกัดท่อหายใจทางปาก (oropharyngeal tube) บ่อยๆ

• การดูดเสมหะผ่านทางท่อหายใจทางปาก (oropharyngeal tube) ซึ่งเป็นท่อที่สอดใส่เข้าทางปากผ่านช่องปากไปถึงโคนลิ้น

• การดูดเสมหะทางท่อหายใจและท่อเจาะคอ ช่วยให้สามารถดูดเสมหะที่อยู่ในทางเดินหายใจส่วนล่างออกมาได้ง่าย โดยเฉพาะในกรณีที่ผู้ป่วยไม่รู้สึกตัว ไม่สามารถไอขับเสมหะออกได้ การใส่อุปกรณ์เข้าทางท่อเจาะคอ (endotracheal tube) เข้าทางปาก (orotracheal) หรือทางจมูก (nasotracheal) โดยผ่านฝาปิดกล่องเสียง (epiglottis) และสายเสียง (vocal cord) เข้าสู่หลอดลม (trachea) อย่างไรก็ตามการใส่ endotracheal tube สามารถใส่ไว้ได้นานไม่เกิน 3-4 สัปดาห์ จึงเปลี่ยนเป็นท่อหลอดลมคอ (tracheostomy tube) ซึ่งเป็นการใส่เข้าสู่หลอดลมโดยตรง

ข้อที่ไม่พึงประสงค์ที่อาจเกิดขึ้นได้จากการดูดเสมหะ

1. มีเสมหะ ซึ่งอาจทำให้เกิดการอุดตันทางเดินหายใจ
2. ขาดออกซิเจน
3. ร่างกายได้รับออกซิเจนไม่เพียงพอ
4. มีการระคายเคืองต่อเยื่อบุทางเดินหายใจ
5. เกิดการติดเชื้อทางเดินหายใจ
6. มีรอยแผลหรือรอยแดงของผิวหนังรอบๆ หลอดหรือท่อที่ใส่ภายในหลอดลมคอ
7. กระทบกระเทือนหลอดลม เช่น มีเนื้อตายหรือทะลุ
8. มีความดันในกะโหลกศีรษะสูง
9. อาเจียน สำลัก

ข้อควรระวังในการดูดเสมหะ

• การระคายเคืองต่อเยื่อบุทางเดินหายใจ ขณะใส่สายดูดเสมหะให้เปิดด้านหนึ่งของตัวต่อเพื่อป้องกันการดูดอากาศออกมากเกินไป และเมื่อสายดูดเสมหะเข้าไปถึงที่ต้องการ จึงปิดรู เพื่อให้เกิดแรงดูด ขณะดูดเสมหะให้หมุนสายยางไปรอบๆ และค่อยๆ ดึงสายดูดเสมหะขึ้นมา

• ถ้าเสมหะเหนียวมาก ให้หยดน้ำเกลือ (normal saline solution) ประมาณ 3-5 มิลลิลิตรลงไปในท่อหลอดลม ช่วยละลายเสมหะให้อ่อนตัวลง ทำให้ดูดเสมหะออกได้ง่าย

• ภาวะขาดออกซิเจน ควรให้ผู้ป่วยได้รับออกซิเจนก่อนดูดเสมหะทุกครั้งประมาณ 30 วินาทีถึง 2 นาที หรือบีบถุงลมช่วยหายใจ (Ambu bag) ต่อออกซิเจน 3-6 ครั้ง และให้ออกซิเจนหลังดูดเสมหะอีกครั้งนานประมาณ 1-5 นาที หรือบีบ Ambu bag เพื่อช่วยขยายปอด ป้องกันภาวะปอดแฟบ

• ภาวะปอดแฟบ (lung atelectasis) จากการดูดซ้ำหลายๆ ครั้ง ดังนั้นควรดูดเมื่อมีเสมหะหรือเมื่อจำเป็น การดูดแต่ละครั้งไม่ควรเกิน 5-10 วินาที และห่างกันประมาณ 3 นาที